Culture and Education

Kultura i edukacja

            Rządy Rosjan nie wspomagały rozwoju okupowanych terytoriów – Tomaszów nie był pod tym względem wyjątkiem. Przedstawiciele carscy robili, co mogli, by zapobiec rozwojowi edukacji i terenów, które kontrolowali. Znany był przypadek, w którym przedstawiciele społeczności chcieli założyć bibliotekę, na co nie pozwolili urzędnicy.

            Zatrzymanie rozwoju edukacji było również efektem działań części z członków żydowskiej społeczności, która była przeciwna rozwojowi systemu nauczania, zwłaszcza syjonistycznej.

            Tuż przed rozpoczęciem drugiej dekady XX stulecia powiał jednak wiatr odnowy kulturalnego i socjalnego odrodzenia.

            Do miasteczka przybyli zawodowi artyści, którzy utworzyli tu grupę teatralną. Prezentowali oni przedstawienie pt. „Baba Yakhneh”.

            Od 1907 roku w mieście działali przedstawiciele dwóch partii: Bundu and Poalej Syjon, a w 1912 roku  powstało towarzystwo charytatywne – Linas  ha-Cedek.  Natomiast w 1913 r. założono pierwszą hebrajską szkołę świecką dla chłopców.

W 1915 roku Tomaszów przejęli Austriacy, którzy zwiększyli zakres swobód gminy żydowskiej. Zaczęły wówczas działać różne organizacje.

 

Pomiędzy dwiema wojnami

            Członkowie partii Mizrachi zdecydowali się utworzyć nowoczesną szkołę, która prowadziłaby nauczanie w zakresie studiów religijnych, a także współczesnego hebrajskiego i ideologii syjonistycznej.

            Szkoła podstawowa Mizrachi została założona w 1918 roku w dwuklasowym budynku. Dyrektorem mianowano Chaima Josefa Lehrera, zaś nauczycielem języka hebrajskiego – Gitlina. Niestety, w tym samym roku budynek spłonął, tak jak 80% budynków żydowskich w miasteczku.

            Po długich staraniach szkoła wznowiła działalność w domu Hirsza Vindera. Kolejny impas w jej działalności nadszedł w czasie wojny polsko-bolszewickiej (1920) w związku z rezygnacją nauczycieli i brakiem funduszy. Ten kryzys także minął i działalność szkoły rozwijała się aż liczba uczniów sięgnęła 150 osób.

Nawiązując do politycznych koneksji, w 1926 roku nazwę placówki oświatowej zmieniono na „Tora weDaat” (Tora i Wiedza), a 3 lata później kierownictwo Mizrachi zdecydowało o ponownej zmianie na „Jawne”.

            W szkole uczyli się tylko chłopcy, zaś językiem wykładowym był jidysz. Dziewczynki posyłano do polskiej szkoły (z tego powodu lepiej znały one język polski, co pomogło im w czasie wojny).

            W 1938 roku naprzeciwko otworzono przedszkole dla 40 dzieci. Uczniowie, którzy chcieli kontynuować naukę, musieli przeprowadzić się do Lwowa, Lublina czy też Warszawy albo Krakowa. Szkoła dla dziewcząt Bejt Jakow (Dom Jakuba) i Talmud-Tora dla dzieci z biednych rodzin oraz sierot zostały otworzone w latach 20. Uczyło się w nich około 100 uczniów.

Większość młodzieży szła starą ścieżką chederów i jesziw, a kiedy osiągali dorosłość, dołączali do wykonywania rodzinnych obowiązków.

Odrodzenie miało miejsce również na polu kultury i sportu. Otwarto klub sportowy Makabi. Syjoniści i Bund założyli razem bibliotekę, a każda partia miała w niej własny dział. Była ona ośrodkiem wielu różnych inicjatyw: wykładów, zajęć grupowych, odczytów prozy i poezji.

Ponadto w mieście działały: syjonistyczna organizacja kulturalno-oświatowa „Tarbut”, organizacja syjonistyczna „Kachima”, żydowska organizacja młodzieżowa „Haszomer Hacair”, związek syjonistyczny „Hatikwa” oraz prywatna szkoła Jesojda Tora.

 

Teatr: grupa dramatyczna została utworzona przez prawnika Sobola, dr. Idela Garzona i Meira Bima. Jej członkami byli Chaim Michael Horn, Abraham Knop, Nahum Schuldiner i inni. Wystawiono wiele sztuk, m.in.: Leil Seder", "Smashed Hearts", "Yeshiva Bokher", "Tewje Mleczarz, "Żydowski król Lear" i wiele innych.

Prasa: Już w 1918 roku otwarto jidyszowy tygodnik „Tomaszower Vakhenblatt”, wydawany do 1931 roku. Wtedy zastąpiono go innym tygodnikiem „Tomaszower Wort” wydawanym do 1938 roku.

Muzyka: w mieście działała żydowska orkiestra smyczkowa Arona Bindermana.